Paranoya, aşırı endişe ve korku ile karakterize edilen, sıklıkla mantıksız kuruntularla ilişkilendirilen bir psikolojik rahatsızlıktır.
Yunanca kökenli "παράνοια" (paranous) kelimesinden türetilen paranoya, "düpedüz delilik" anlamına gelir (para = dışarıda; nous = akıl, aklını kaçırma). Terim, geçmişte kuruntu ve delirme durumlarını ifade etmek için kullanılmıştır.
Paranoya ve Psikiyatri
Paranoya, genellikle şizofreni gibi psikotik hastalıklarla ilişkilendirilse de, bazen psikotik olmayan durumlarda da görülebilir. Bu durumlar arasında paranoyak kişilik bozukluğu da yer almaktadır.
Paranoya ve Hayal Ürünleri
Paranoya, bireyin olayların gerçekleşme şekli hakkında mantıksız düşüncelere kapılmasıyla karakterizedir. Bu düşünceler, olayları kendi içinde canlandırma ve sınırsız sayıda hayal ürünü geliştirme şeklinde ortaya çıkabilir.
Halk Arasında Paranoya
Halk arasında, paranoya terimi genellikle bir kişinin çevresindekiler hakkında aşırı şüphecilik içinde olduğunu ifade etmek için kullanılır. Paranoya yaşayan birey, yapılan iyi niyetli tavsiyeleri bile kötü niyetli olarak algılayabilir. Başkalarının kendisi hakkında komplo kurduğu kuruntularına kapılabilir ve sürekli bir tehdit altında hissedebilir.
Belirtiler
Paranoyanın yaygın belirtilerinden biri yükleme yanlılığıdır. Paranoyak bireyler genellikle önyargılı bir gerçeklik algısına sahiptir ve düşmanca inançlar sergileyebilirler. Bir başkasının tesadüfi davranışını kasıtlı veya tehditkar olarak görmek, paranoyanın tipik bir belirtisidir.
Paranoyanın Alt Tipleri
Bazı bilim adamları, paranoyanın çeşitli semptomlarına göre farklı alt tipler oluşturmuşlardır. Erotik, zulmedici, münakaşalı ve yüceltilmiş paranoya, bu alt tipler arasında yer alır. Paranoyası olan bireyler genellikle kişilerarası ilişkilerde zorluk yaşarlar ve belirli bir statüye sahip olma eğilimindedirler.
Paranoyanın Hiyerarşisi
Araştırmalara göre, paranoyanın farklı seviyeleri bulunmaktadır. Hiyerarşinin en tepesindeki türler, daha ciddi tehditler içerirken, en alt seviyede sosyal kaygı bulunur. Paranoyanın bu hiyerarşisi, rahatsızlık derecesini ve tedavi yaklaşımlarını anlamak için önemli bir referans olabilir.
