Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin psikolojik ve fiziksel sağlığını olumsuz etkileyen bir durumdur.
Bu sendrom genellikle uzun vadede ortaya çıkar ve kişisel gelişim üzerinde travmatik etkiler bırakabilir. Özellikle çocukluktan itibaren yaşanan olumsuz deneyimler, bu çaresizlik duygusunu pekiştirebilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Sendromu Kimlerde Görülür?
Her yaş grubundan insanın yaşayabileceği öğrenilmiş çaresizlik, çocukluktan yaşlılığa kadar geniş bir yelpazede görülebilir. Bu durumun ortaya çıkmasında, bireyin içinde bulunduğu ortamın büyük etkisi vardır. Çocukluk dönemlerinde yaşanan stresli durumlar, öğrenilmiş çaresizliğin temelini oluşturabilir.
Çocuklarda Öğrenilmiş Çaresizlik
Çocukluk döneminde yaşanan ihmal ve istismar gibi olumsuz deneyimler, çocukların stresli durumlarla başa çıkma konusundaki kontrol inançlarını olumsuz etkileyebilir. Ebeveynlerin sağlayamadığı yeterli destek, çocukların çaresizlik duygusunu geliştirmelerine neden olabilir. Bu duygu, zamanla bir tekrar döngüsü halini alarak yetişkinlik dönemine taşınabilir.
Örneğin, çocukluk döneminde ihmal ve istismara maruz kalan bir birey, stresli durumlar karşısında kontrol kaybı yaşayarak çaresizlik duygusunu içselleştirebilir. Bu durum, çocukluğun öğrenilmiş çaresizlik duygusunu yetişkinlik döneminde sürdürmesine neden olabilir.
Yetişkinlerde Öğrenilmiş Çaresizlik
Öğrenilmiş çaresizlik, yetişkinlerin zorlu durumlar karşısında etkili bir şekilde tepki verememelerine sebep olabilir. Bu kişiler genellikle her durumda kötü bir sonuçla karşılaşacaklarına inanarak pasif bir tutum sergileyebilirler. Örneğin, başarısız iş girişimleri sonrasında kariyerlerini minimal beklentilere göre şekillendiren yetişkinler, öğrenilmiş çaresizliğe girebilirler.
Öğrenilmiş Çaresizliğin Nedenleri Nelerdir?
Öğrenilmiş çaresizlik, kişisel deneyimlere dayanır. İstismar, şiddet, sürekli aşağılama ve hakarete maruz kalmak gibi yoğun stres içeren durumlar, bu çaresizliğin gelişimine katkıda bulunabilir. Stresin hakim olduğu bir çevrede bulunmak, travma ve depresyon gibi psikolojik sorunlar da öğrenilmiş çaresizlik oluşumunu etkileyebilir.
Doğal afetlerle başa çıkma, öğrenilmiş çaresizlik hissi yaratabilir. Örneğin, depremler sonrasında yaşanan çaresizlik duygusu, bu durumu yaşayan insanlarda anksiyete etkileri yaratabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nasıl Anlaşılır?
Öğrenilmiş çaresizliği anlamak için kişinin yoğun anksiyete ve düşük özgüven hissettiği durumları gözlemlemek gerekir. Özgüven düşüklüğü, düşük motivasyon, başarı beklentilerinde düşüklük, stresli durumlar karşısında yardım istememe ve başarıyı dış faktörlere atfetme gibi belirtiler, öğrenilmiş çaresizliğin göstergeleri olabilir.
Öğrenilmiş Çaresizliğin Olumsuz Etkisi
Öğrenilmiş çaresizlik, aktif baş etme stratejilerini kısıtlayarak erteleme, inkâr ya da kaçınma gibi olumsuz davranışlara neden olabilir. Öğrenciler arasında yapılan deneylerde, öğrenilmiş çaresizlik, erteleme, düşük notlar alma, doyum düşüklüğü ve özgüven konusunda sorunlara yol açabilir. Bu durum, çaresizlik hissi yaşayan çocukların bağımlılık yapan maddelere eğilim göstermesine de neden olabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Tedavisi Nasıl Olur?
Öğrenilmiş çaresizlikle mücadele etmek isteyen kişilerin profesyonel yardım alması önemlidir. Psikologlar, bu durumu anlamak ve aşmak konusunda kişilere rehberlik edebilirler. Ayrıca, çevresindeki insanların olumlu ve destekleyici tutumları da tedavi sürecine olumlu katkılarda bulunabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nasıl Aşılır?
- Kontrol Edilebilecek Durumlara Odaklanmak Yapılan araştırmalar, kişilerin öğrenilmiş çaresizliğe yakalanmasının temelinde, yaşadıkları durumları kontrol edemedikleri inancının yattığını gösteriyor. Bu nedenle, kişi kontrolü dışında gelişen olaylara odaklanmak yerine, kontrol edilebilecek durumlara yönelmelidir.
- Optimistik Bakış Açısını Geliştirmek: Zorluklar karşısında olumlu bir bakış açısı geliştirmek, öğrenilmiş çaresizlik duygusunu azaltabilir. Her durumun bir öğrenme fırsatı sunabileceği düşüncesi, kişinin karşılaştığı zorlukları daha olumlu bir şekilde ele almasına yardımcı olabilir.
- Başa Çıkma Stratejilerini Geliştirmek: Stresle başa çıkma becerilerini geliştirmek, öğrenilmiş çaresizliği aşmak için önemlidir. Meditasyon, nefes egzersizleri, problem çözme becerilerini güçlendirmek gibi yöntemler, kişinin stresle daha etkili bir şekilde başa çıkmasına yardımcı olabilir.
- Destek Almak: Profesyonel yardım, öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkma sürecinde önemlidir. Bir psikolog veya terapist, kişinin duygusal ve zihinsel sağlığını destekleyerek, olumlu değişikliklere ulaşmasına yardımcı olabilir.
Öğrenilmiş çaresizlik, bireyin yaşadığı olumsuz deneyimlere bağlı olarak gelişen bir durumdur. Ancak bu durumla baş etmek ve olumlu bir değişim sağlamak mümkündür. Profesyonel yardım, destekleyici çevre ve kişisel çaba, öğrenilmiş çaresizliği aşmak için önemli faktörlerdir.
