Uzaya olan ilgimiz her geçen gün artarken, NASA da atmosfer ve uzay araştırmalarına hız kesmeden devam ediyor. 3 Temmuz 2025 tarihinde Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) inanılmaz bir olaya tanıklık edildi. NASA astronotu Nichole Ayers tarafından yakalanan bu görüntü, gökyüzünün en nadir fenomenlerinden biri olan “dev jet”i ortaya koyuyor.
İlk başta bu görüntünün “sprite” olduğu düşünüldü. Ancak yapılan detaylı incelemeler, söz konusu olayı çok daha nadir rastlanan bir dev jet olarak doğruladı. Spritacular projesinin baş araştırmacısı Dr. Burcu Koşar, “Nichole Ayers, ISS’ten olağanüstü ve çok nadir görülen bir TLE türü olan dev jeti kaydetti,” ifadeleriyle olayın önemini vurguladı.
Dev Jet Nedir?
Dev jetler, gök gürültülü fırtınaların bulut tepelerinden başlayarak üst atmosfere doğru hızla yükselen güçlü elektrik boşalmalarıdır. Bulut tepeleri ile atmosferin yaklaşık 100 kilometre yukarısı arasında devasa bir elektriksel köprü kuran bu fenomenler, saniyelerle ölçülecek kadar kısa ve hızlı gerçekleşir. Bu nedenle genellikle tesadüfen, yolcu uçaklarından veya yer tabanlı kameralar tarafından fark edilirler.
Bu olaylar, sprite’lar gibi diğer Geçici Parlak Olaylar (TLE’ler) ile karıştırılabilir. Sprite’lar, yaklaşık 80 kilometre yükseklikte, güçlü bir yıldırım deşarjından sonra oluşur ve dev jetlere göre daha sık görülür. Genellikle kırmızımsı bir parıltı olarak ortaya çıkar ve denizanası, sütun veya havuç biçiminde onlarca kilometreye yayılabilir. Ayrıca ELVES gibi halo ve ultraviyole ışık halkalarıyla birlikte gözlemlenebilirler.
TLE’ler ve Bilimsel Önemi
Tüm geçici parlak olaylar (TLE’ler), atmosferin üst katmanlarında gözlerden uzak bir ışık şöleni sunar. NASA ve bilim insanları, dev jetler ve diğer TLE türlerini inceleyerek atmosferdeki elektriksel süreçleri anlamaya ve iletişim sistemlerine olası etkilerini araştırmaya çalışıyor.
2018’den beri ISS’e monte edilen Atmosphere–Space Interactions Monitor (ASIM) sistemi, kısa süren parlamaları bile kaydedebiliyor. Bu sayede bugüne kadar beklenenden çok daha fazla veri toplandı ve gizemli atmosferik olayların sır perdesi aralanıyor. NASA’nın bu çalışmalarla dev jetler ve diğer nadir TLE fenomenleri hakkında bilimsel bilgiler sunması, uzay araştırmaları ve atmosfer bilimi için büyük önem taşıyor.
