Enflasyon en yalın haliyle toplam talebin toplam arzı aşması. Çeşitli tipleri var. Talep enflasyonu, maliyet enflasyonu vb. Fiyatlar genel seviyesi nominal olarak sürekli yükseliyor lakin reel olarak satınalma gücü düşüyor, maliyetler yükseliyor. Bu arada para değerimiz de düştüğünden devalüasyon kavramıyla enflasyonu yakın düşünmekte yanlış olmaz. Dünyanın ve ülkemizin pandemi ve sonrası yaşadığı küresel ve ulusal ekonomik ortamı düşündüğümüzde de birçok ekonomik değerin enflasyona paralel revize edilme ihtiyacı ortaya çıkmış oldu. Analiz etmeye faydası olması açısından yıllar itibariyle enflasyon seyrine şöyle bakabiliriz.
Yıllara göre enflasyon oranı tablosu
| Yıllar | Enflasyon oranı (%) |
| 1983 | 37,06 |
| 1987 | 55,05 |
| 1988 | 75,21 |
| 1990 | 60,41 |
| 1994 | 125,49 |
| 1995 | 76,05 |
| 1999 | 68,79 |
| 2000 | 39,03 |
| 2001 | 68,53 |
| 2003 | 18,36 |
| 2005 | 7,72 |
| 2007 | 8,39 |
| 2009 | 6,53 |
| 2011 | 10,45 |
| 2013 | 7,40 |
| 2015 | 8,81 |
| 2017 | 11,92 |
| 2019 | 11,84 |
| 2021 | 36,08 |
| 2022 | 65,2 (tahmin) |
ü
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası açıkladığı enflasyon raporunda 2022 yılsonu enflasyon tahminini Orta Vadeli Program ile aynı seviyeye çekerek 2022 yılında enflasyonun yüzde 65,2 olarak gerçekleşeceğini öngördü. TCMB takip eden yıllar için ise keskin bir düşüş öngörüsünde bulundu. 2023 yılında enflasyonun yüzde 22,3 ve 2024 yılı enflasyonunun ise yüzde 8,8 gerçekleşeceği ifade edilerek enflasyonun azalış eğilimini sürdüreceği tahmin edildi. TCMB söz konusu beklentilere ilişkin veri oluşturacak göstergelerde de tahminlerini yukarı yönde revize etti. 2022 yılsonu için gıda enflasyonu beklentisi yüzde 71,3'ten yüzde 75,0'e çıkarıldı. Enerji fiyatlarında ise görece yüksek ancak ılımlı bir seyir öngörüldü. Açıklanan verilere dair yorumumuz ise 2022 yıl sonu enflasyonunun iyimser tahmin edildiği yani biraz daha yüksek çıkacağı yönündedir. 2023’te ise düşüşlerin başlaması bizde de beklenti dahilindedir.
Peki enflasyon denilen ve değerleri reel olarak erozyona uğratan kavram, en düşük yasal ücret diyebileceğimiz asgari ücreti ne kadar etkiliyor?
Genel bir analiz için önce 2000 yılı sonrası yıllar itibariyle asgari ücretin seyrine şöyle bir bakalım.
ü
2000
Net: 82,417,500 TL
Brüt: 109,800 TL
2001
Net: 102,369,600 TL
Brüt: 139,950 TL
2002
Net: 163,563,536 TL
Brüt: 222,000,750 TL
2003
Net: 225,999 TL
Brüt: 306 TL
2004
Net: 303,079,500 TL
Brüt: 423 TL
2005
Net: 350.15 TL
Brüt: 488.70 TL
ü
2006
Net: 380.46 TL
Brüt: 531 TL
2007
Net: 403.03 TL
Brüt: 562.50 TL
2008
Net: 481.55 TL
Brüt: 608.40 TL
2009
Net: 527.13 TL
Brüt: 666 TL
2010
Net: 576.57 TL
Brüt: 729 TL
2011
Net: 629.96 TL
Brüt: 796.50 TL
ü
2012
Net: 701.13 TL
Brüt: 886.50 TL
2013
Net: 773.01 TL
Brüt: 978.60 TL
2014
Net: 846 TL
Brüt: 1,071 TL
2015
Net: 949.07 TL
Brüt: 1,201.50 TL
2016
Net: 1,300.99 TL
Brüt: 1,647 TL
2017
Net: 1,404.06 TL
Brüt: 1,777.50 TL
ü
2018
Net: 1,603 TL Brüt: 2,029 TL2019
Net: 2,020 TL Brüt: 2,558 TL2020
Net: 2.324,70 TL Brüt: 2.943 TL2021
Net: 2.825,90 TL Brüt: 3.577 TL2022
Net: 4.253,40 TL Brüt: 5.004 TLü
1 Temmuz 2022 tarihinden itibaren;
Net: 5500,35 TL Brüt: 6.471 TL2023
Net: 8.506 TL Brüt: 10.008 TLü
ü
2022’nin şu son günlerinde EYT ile yatar asgari ücret ne oldu sorusuyla kalkar duruma geldik. EYT’nin çıkacağı kesin ancak uygulama tarzı ile ilgili belirgin olmayan noktalar belkide siz bu satırları okurken netleşmiş olacak. Asgari ücret ise 2023 yılı için (ilk 6 ay mı yıllık mı sorusunun cevabını ilerleyen aylarda görebiliriz) temmuz 2022’ye göre %54,66 artırılarak net 8.506 TL olarak Sayın Cumhurbaşkanı tarafından geçtiğimiz günlerde açıklandı.
Asgari ücrete 2022 de toplamda yüzde 95 yapıldı ama işverene maliyet yüzde 80 olmuştu. Aradaki yüzde 15 farkı hükümet gelir ve damga vergisi farkından vazgeçerek çalışanların daha fazla ücret almasını sağlamak için yapmıştı. 2023 için de benzeri bir uygulama ile işçi başına 250 TL devlet desteği verilecek.
Tabi asgari ücretin artması/değişmesi birçok ödenek kalemini de etkiliyor. A) İşverenler, asgari ücret üzeri ücret verdikleri personellerine de o kadar artış yapması gerekiyor, B) Kıdem tazminatı ve GSS primi hesapları değişiyor, C) İşsizlik maaşı ve 65 yaş aylığı değişiyor D) Askerlik, doğum, yurtdışı borçlanması rakamları değişiyor (şu an günlük 69 TL ama 100 TL üzerine çıkması muhtemel) E) Asgari ücret arttı diye piyasa fiyatlarının psikolojik etkiyle bile artmaya başlaması, bazı işverenlerin işçi çıkarma eğilimleri, bazı sektörlerde kayıtdışı istihdam halleri meydana gelmesi vb bir dizi etki gerçekleşmesi bekleniyor. Yani belirlenen asgari ücret sadece asgari ücret alanları değil çok geniş bir kesimi etkiliyor.
Diğer taraftan memur ve emeklilerinin artışları da ayrı bir gündem ve o da enflasyon rakamlarının 3 ocakta açıklanmasını bekliyor. Memurlar için 2022 yılının ikinci dönemi için yüzde 7 toplu sözleşme zammı bulunuyor ve enflasyon da yüzde 7'nin üzerine çıktığı için Kasım ayı enflasyonu dahil 5 aylık zamları yüzde 15,11'e ulaştı. Ancak bu oran Aralık ayında açıklanacak enflasyon oranıyla yeniden güncellenecek. Eğer Aralık ayında aylık enflasyon düşerse yüzde 15,11 geriye çekilecek, aylık enflasyon yükselirse yüzde 15,11 oranı artan aylık enflasyon kadar yükselmiş olacak. Görüldüğü üzere asgari ücret ve diğer ücretler enflasyondan direkt etkileniyor, çünkü paranın satınalma gücü enflasyon karşısında reel olarak eriyor. Bu sebeple 2022 içinde asgari ücret iki kez artırıldı, diğer ücretlerde yüksek artışlar aldı. Gerek kamu çalışanları gerekse özel sektörde çalışanlar emeklerinin karşılığını fazlasıyla almalı. Lakin kamuya maaş ödeyen devletin bütçe gerekleri, özel sektöre maaş ödeyen işveren kesiminin de üretimini ve işyeri sürdürülebilirliğini etkilemeyecek personel gideri beklentisi de gözardı edilmemeli. Diğer taraftan asıl amacın enflasyonu dizginlemek ve düşürmek olduğunda herkes hemfikir. Çünkü bizim gibi ülkelerde yapılan artışlar hemen talebe yani tüketime yöneldiği için enflasyon dizginlenemeyişinin yanında, artış olarak kısır döngüye dönüşebiliyor. 2023 ün hem tüm dünya hem ülkemiz için daha stabil, enflasyonun düşüş trendine girdiği, ekonomik büyümenin devam ettiği, ihracat rekorları kırarken ithalatımızı azalttığımız bir yıl olacağını hem ümid ediyor hem inanıyoruz.
ü
ü
ü