Anlaşma sağlanmazsa 28 Eylül gece yarısı yaptırımlar otomatik olarak yürürlüğe girecek.
SNAPBACK MEKANİZMASI SON DÖNEMECE GİRDİ
İran’a yönelik BM yaptırımlarını geri getirecek snapback mekanizmasının yürürlüğe girme süreci, son anlaşma veya tarih uzatımı sağlanmazsa 28 Eylül gece yarısı sona erecek. Avrupa ülkeleri ve İran arasında henüz bir çözüm bulunamadı.
İran, Avrupa ülkelerinin mekanizmayı işletmeye hukuki yetkisi olmadığını savunuyor. Tahran, ABD’nin 2018’de anlaşmadan çekilmesinden sonra Avrupa’nın yükümlülüklerini yerine getirmediğini ve katılımcı statülerini kaybettiklerini belirtiyor. Buna karşın Avrupa, 2231 sayılı BM kararına dayanarak mekanizmayı işletme hakkının kendilerinde olduğunu ileri sürüyor.
BM GÜVENLİK KONSEYİ’NDE REDDEDİLEN TASARI
BM Güvenlik Konseyi’nde, Güney Kore’nin başkanlığında sunulan ve yaptırımların geri getirilmemesini öngören tasarı reddedildi. Rusya, Çin, Pakistan ve Cezayir tasarıyı desteklerken, 9 ülke karşı oy kullandı.
SNAPBACK MEKANİZMASI NASIL İŞLİYOR?
2015 nükleer anlaşması ve 2231 sayılı BMGK kararında yer alan snapback maddesine göre, anlaşmaya taraf herhangi bir ülke İran’ın yükümlülüklerini ciddi şekilde ihlal ettiğini düşünürse BMGK’ye başvurabiliyor. 30 gün içinde prosedür tamamlanırsa, kaldırılan BM yaptırımları otomatik olarak yeniden yürürlüğe girebiliyor.
TARİHSEL ARKA PLAN: 2015 NÜKLEER ANLAŞMA
İran ile ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya arasında 2015’te imzalanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) kapsamında, İran uranyum zenginleştirmeyi sınırlandırmayı kabul etti. Yaptırımlar, anlaşmaya uyum halinde kaldırıldı ancak snapback mekanizması, ihlalde yaptırımların geri gelmesini sağlıyordu.
ABD, 2018’de anlaşmadan çekilerek yaptırımları geri getirdi. Avrupa ülkeleri, ABD’nin tek taraflı adımına karşı çıktıklarını açıkladı ancak yaptırımların etkisini azaltacak adımlar atmadı. İran, buna yanıt olarak nükleer faaliyetlerini aşamalı olarak durdurdu ve uranyum zenginleştirme oranını yüzde 3,67’den yüzde 60’a yükseltti.
YENİDEN BAŞLAYAN MÜZAKERELER BAŞARISIZ OLDU
Biden dönemiyle yeniden başlayan nükleer müzakereler sonuçsuz kaldı. Avrupa’nın E3 ülkeleri ve ABD ile yapılan görüşmelerde teknik konularda anlaşmazlık devam etti. İsrail ve ABD’nin Haziran’daki saldırıları müzakere sürecini sekteye uğrattı.
AVRUPA’NIN SNAPBACK HAMLESİ
İngiltere, Fransa ve Almanya, İran’a UAEA ile işbirliğini yeniden tesis etme çağrısı yaptı. Görüşmeler sonuçsuz kalınca Avrupa, 28 Ağustos’ta mekanizmayı işletme kararı aldı. İran, 9 Eylül’de UAEA ile yeni denetim anlaşması imzaladı ancak bu adım yeterli görülmedi.
HANGİ YAPTIRIMLAR GERİ GELEBİLİR?
Snapback devreye girerse, 2006-2010 arasında çıkarılan 1696, 1737, 1747, 1803, 1835 ve 1929 sayılı BMGK kararları geçerli olacak. Silah ambargosu, nükleer başlık taşıma kapasiteli füze geliştirme yasağı ve mali/seyahat kısıtlamaları yeniden uygulanacak.
İRAN’DAN KARŞI ADIMLAR VE AÇIKLAMALAR
İran, BM yaptırımlarının devreye girmesi durumunda UAEA ile yapılan anlaşmanın geçersiz olacağını ve NPT’den çekilme dahil çeşitli adımlar atabileceğini açıkladı. Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan, Avrupa’nın taleplerine teslim olmayacaklarını belirtti ve İran’ın ilerleme azmiyle engelleri aşacağını vurguladı.