Yapay zeka teknolojilerinin günlük yaşamın her alanına hızla girmesi, insanlarda derin ve eleştirel düşünme becerilerini zayıflattığı yönündeki tartışmaları artırdı. Eğitimciler ve akademisyenler, ChatGPT gibi araçların sunduğu “anında ve düzenli cevapların”, bireylerin sorun çözme sürecinde ihtiyaç duyduğu “yapıcı kafa karışıklığını” ortadan kaldırabileceğini belirtiyor.
Özellikle genç kullanıcılar arasında düşünme görevini tamamen dijital araçlara devretme eğilimi dikkat çekiyor. Eleştiriler, yapay zekanın doğru kullanıldığında bir “düşünme ortağı” olabileceğini, ancak bilinçsiz kullanımın uzun vadeli bilişsel becerilere zarar verebileceğini vurguluyor.
MIT araştırmasından çarpıcı sonuçlar
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) tarafından yapılan araştırma, ChatGPT kullanımının beyin etkinliğini düşürdüğünü ve zamanla öğrenme motivasyonunu azalttığını gösterdi. Çalışmada 18-39 yaş arasındaki 54 kişi üç gruba ayrıldı ve katılımcılardan deneme yazıları yazmaları istendi.
ChatGPT kullanan grubun “yönetici kontrol” ve “dikkatsel katılım” düzeyleri en düşük çıktı.
Kendi bilgileriyle yazan grup en yüksek beyin bağlantılılığını ve yaratıcılığı gösterdi.
Google arama motorunu kullanan grupta aktif beyin faaliyeti gözlemlendi.
Araştırmacılar, ChatGPT kullanan katılımcıların özgün fikirler üretmek yerine tekrar eden ifadeler kullandığını ve bazılarının metni doğrudan yapay zekadan alıp küçük düzenlemelerle teslim ettiğini tespit etti.
Üretken mücadele” beynin gelişimi için şart
Connecticut Üniversitesinden Dr. Avijit Ghosh, yapay zekanın “mükemmel ve anında” cevaplarının, öğrenme sürecinde gerekli olan “yapıcı kafa karışıklığını” ortadan kaldırarak derin düşünmeyi engellediğini söyledi.
Ghosh’a göre, özellikle gençler arasında “metabilişsel tembellik” denilen düşünmeyi yapay zekaya devretme alışkanlığı hızla yayılıyor. Bu durum, eleştirel düşünme becerilerinde uzun vadede ölçülebilir bir düşüşe yol açabiliyor.
Eğitimde yapay zekanın yeri
Uzmanlar, yapay zekanın eğitimde kullanımı için net sınırlar çizilmesi gerektiğini vurguluyor. Oakland Üniversitesinden Prof. Dr. Barbara Oakley, öğrencilerin temel bilgi altyapısı olmadan yapay zekaya güvenmesinin “felaket sonuçlar” doğurabileceğine dikkat çekti.
Oakley, “Zihindeki bilgi güncelliğini yitirmiş bir yük değil, teknoloji başarısız olduğunda son savunma hattıdır.” diyerek öğrencilerin temel bilgileri öğrenmeden ChatGPT’ye başvurmalarının, beynin en güçlü öğrenme mekanizmasını devre dışı bırakabileceğini kaydetti.
Bilişsel erozyon uyarısı
MIT araştırmacıları, yapay zekanın yanlış kullanımının gençlerde “bilişsel erozyon” riskini artırabileceğini belirtiyor. Çalışmaya göre, problem çözme, hafıza güçlendirme ve yaratıcı düşünme süreçleri devre dışı kalabiliyor.
Sonuç olarak, uzmanlar yapay zekanın bir “düşünme ortağı” olarak kullanılması gerektiğini, özellikle erken yaşta aşırı kullanımın kalıcı bilişsel alışkanlıklar oluşturabileceğini vurguluyor.