Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketidir.

Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine heyelan denir.

Heyelanın Oluşma Süreci

Heyelanlar, genellikle aşağıdaki faktörlerin bir kombinasyonuyla tetiklenir:

Yerçekimi: Yamacın eğimi ve yerçekimi, heyelanın ana tetikleyicisidir. Eğimli bir yamaçta, yerçekimi kütlenin aşağı doğru hareket etmesine neden olabilir.
Su Etkisi: Yağmur, kar erimesi veya sulama sonucu toprak doygunlaşabilir. Suyun ağırlığı, zeminin kaymasına neden olabilir.
Jeolojik Koşullar: Yer altındaki kaya tabakalarının yapısı ve özellikleri, heyelan oluşumunu etkiler. Özellikle gevşek, kumlu veya killi zeminler heyelanlara daha yatkındır.
İnsan Etkisi: Yamaçlarda yapılan inşaatlar, madencilik faaliyetleri ve ağaç kesimi gibi insan müdahaleleri, doğal dengenin bozulmasına yol açarak heyelan oluşumuna katkıda bulunabilir.

Heyelan Türleri

Heyelanlar farklı türlerde meydana gelebilir. Bunlardan bazıları şunlardır:

Toprak Kayması

Toprak tabakasının yavaşça kaymasıdır. Genellikle yağışlı dönemlerde görülür.

Taşın Heyelanı

Kayaların büyük parçalar halinde hareket ettiği hızlı bir heyelan türüdür.

Yüzey Kayması

Yamacın yüzeyinin kaymasıyla oluşan bir tür heyelandır. Genellikle ince toprak tabakalarını içerir.

Heyelanın Yerel ve Küresel Etkileri

Heyelanlar, yerel ekosistemlere ve insan yerleşimlerine ciddi zararlar verebilir. Sel, toprak kayması ve alüvyon akışları gibi doğal afetlerle birlikte meydana geldiklerinde, bu etkiler daha da şiddetlenebilir.

Heyelanın Önlenmesi ve Yönetimi

Heyelan Zararlarının En Aza İndirilmesi Konusundaki Sorumluluklar

Bireylerin Sorumlulukları

Yaşanılan bölgedeki potansiyel jeolojik afetler hakkında bilgi sahibi olmak.
Heyelan açısından sorunlu alanlarla ilgili olarak yerbilimcilere ve mühendislere danışmak.
Dik yamaçların topuk kesiminde destek kaldırıcı kazı işlemlerinden kaçınmak.
Arazi satın almadan önce ilgili kurum ve kuruluşlardan konuyla ilgili bilgi almak.

Yerel Yönetimler ve Teknik Elemanların Sorumlulukları

Yerleşim alanlarında yeteri kadar yerbilimleri ve mühendislik araştırmaları yapılmalıdır.
Yerel yönetimler, yeni yerleşim alanları belirlerken arazi çalışmaları ve değerlendirmeler yaptırarak yüksek riskli alanlardan kaçınılması konusunda veriler sunmalıdır.

Heyelana Karşı Duyarlı Alanlar ve Güvenli Alanlar

Heyelana Karşı Duyarlı Alanlar

Eski heyelan bölgeleri.
Doğal yamaçların üst ve topuk kesimleri.
Eski dolguların üst ve topuk kesimleri.
Çok dik ve derin yamaçların üst ve topuk kesimleri.
Atık sistemlerinin kullanıldığı tepelik alanlar.

Heyelan Açısından Güvenli Alanlar

Geçmişte herhangi bir hareketin meydana gelmediği sert ve masif kayaların oluşturduğu yamaçlar.
Yamaç eğiminde ani değişimlerin gözlenmediği nispeten düşük eğimli araziler.
Burun şeklinde çıkıntılı sırtların üstü veya çevresi.

Heyelan Anında ve Sonrasında Yapılması Gerekenler

Heyelan Anında Yapılması Gerekenler

Kapalı Alandaysanız

Binadan çıkmak ve heyelan bölgesinden uzaklaşmak için yeterli vaktiniz yoksa içeride kalın.
Sağlam eşyaların altında veya yanında hayat üçgeni oluşturarak ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketini uygulayın.

Açık Alandaysanız

Tehlike anında heyelan veya çamur akıntısının yolundan uzak durarak hemen mümkün olduğu kadar yükseklere doğru uzaklaşın ve çevrenizde yaşayan insanları toprak kaymasına karşı uyarın.
Çamur ve moloz akmasından kaçabilecek zamanınız veya etrafınızda arkasına saklanacağınız sağlam bir yapı yoksa ÇÖK-KAPAN-TUTUN hareketi ile başınızı ve boynunuzu koruyun.

Heyelan Sonrasında Yapılması Gerekenler

Güvende olduğunuzdan emin olun.
Elektrik, gaz ve su kaynaklarını kapatın.
Yaralı veya yardıma muhtaç kişilere yardım edin.
Radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçlarıyla size yapılacak uyarıları dinleyin.
Cadde ve sokakları acil yardım araçları için boş bırakın.
Zarar görmüş binalara girmekten kaçının ve eşya almaktan kaçının.

Heyelanlar, doğal bir olgudur ve etkileri ciddi olabilir. Ancak doğru önlemler alındığında ve bilinçli bir şekilde yönetildiğinde, bu riskler en aza indirilebilir.