Nöbetçi Eczaneler
Türkiye’de, kamu ve üniversite hastaneleri arasında ilk defa Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde uygulanmaya başlanan “amiloid PET” görüntüleme yöntemi sayesinde Alzheimer, belirtilerin henüz ortaya çıkmadığı erken evrede tespit edilebilmektedir.
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Lütfiye Özlem Atay, öğretim üyeleri Prof. Dr. Ümit Özgür Akdemir ve Dr. Öğr. Üyesi Erdem Balcı liderliğindeki ekip, Alzheimer hastalığının erken tanısı üzerine 2018’den bu yana yürüttükleri bilimsel çalışmaların sonuçlarını elde etmiştir.
Beyinde Alzheimer hastalığının temel proteini olan “amiloid plak” birikimini ölçen “Amiloid Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)” yöntemi, uzmanlar tarafından belirli hastalara uygulanarak, hastalığın erken dönemde varlığını tespit etme başarısı elde edilmiştir.
Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı’nın (TÜSEB) Stratejik Ar-Ge desteğiyle yürütülen çalışmalar, ilerleyen yıllarda Alzheimer hastalığı için ulusal erken tanı modeli geliştirme hedefini taşımaktadır.
“ALZHEİMER, BELİRTİLERİN ORTAYA ÇIKMASINDAN 15-20 SENE ÖNCE BAŞLIYOR”
Prof. Dr. Atay, nörodejeneratif hastalıkların görüntülenmesine yönelik uzun süredir devam eden çalışmalarının Türkiye’de referans bir konumda olduğunu belirtti.
Nükleer tıp alanında, vücuttaki belirli bölgelerin araştırılması için radyoaktif belirteç içeren farklı farmasötiklerin hastalara damar yoluyla verildiğini açıklayan Atay, en yaygın kullanılan farmasötik olan “glikoz”un (şeker) kullanılarak vücutta çoğalan kanserli hücrelerin tespit edilerek anormal dağılımın belirlendiğini ifade etti.
Prof. Dr. Atay, Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıkların tespitinde farklı yöntemlere ihtiyaç olduğunu belirterek, şu bilgileri paylaştı:
Alzheimer ve diğer demans tiplerinde, beyindeki nöronlar zamanla ‘şeker’ kullanamaz hale gelir ve ölür. Ancak bu durum, hastalık ilerlediğinde, ciddi belirtiler ortaya çıktığında meydana gelir. Oysa Alzheimer hastalığı, belirtilerin ortaya çıkmasından yaklaşık 15-20 sene önce başlar. Hastanın herhangi bir şikayeti olmaksızın beyninde istenmeyen ‘amiloid’ proteinleri birikmeye başlar. Bu proteinler, yavaşça beyin hücrelerinin ölümüne neden olur. Hastalığın ciddi belirtileri bu süreçten sonra ortaya çıkar.
“YÖNTEMDE BEYİNDEKİ ‘AMİLOİD’ YÜKÜNE BAKIYORUZ”
Bu bağlamda, yeni geliştirilen bir molekülün nükleer tıpta kullanıldığını ve dünya genelinde bu konuda yapılan çalışmaların devam ettiğini belirten Atay, “Gazi Nükleer Tıp’ta Hacettepe Üniversitesi uzmanlarının da katılımıyla başlatılan çalışma, ülkemizde bu molekülü ilk defa kullanmamıza olanak tanıdı. Bu çalışma ile ilgili yayınlarımız dünya literatüründe yer alıyor. Şu anda, hem hastalarımıza hem de Sağlık Bakanlığı’nın desteklediği başka bir proje kapsamında ‘amiloid PET’ görüntüleme uygulamasını gerçekleştiriyoruz.” dedi.
Prof. Dr. Atay, şunları söyledi:
Görüntüleme yönteminde hastalara damardan ‘amiloid’ proteinine bağlanan radyoaktif bir belirteç veriyoruz ve beyindeki ‘amiloid’ yüküne bakıyoruz. Ayrıca, görsel değerlendirmenin yanında ekibimiz tarafından geliştirilen özel bir program aracılığıyla amiloid yükünün sayısal değerini de ölçüyoruz. Bu ölçüm sistemi ülkemizde bir ilk olup, yakın bir gelecekte patent başvurusunda bulunmayı planlıyoruz.
Görüntüleme yöntemi ile hastada erken dönemde Alzheimer hastalığı olup olmadığını belirliyoruz. Ölçüm sistemi aracılığıyla bunu sayısal olarak kanıtlıyoruz. Bu sayede hastalarımıza çok erken dönemde doğru tanı koyarak, doğru tedaviye yönlendirilmelerini sağlıyoruz.
HASTALIK BELİRTİSİ ORTAYA ÇIKMADAN 15-20 YIL ÖNCE TANI KONULABİLECEK
Prof. Dr. Lütfiye Özlem Atay, bu tetkikin, ciddi aile öyküsüne sahip olan, diğer bazı tetkikler sonucunda hastalıktan şüphelenilen ve nöroloji uzmanları tarafından yönlendirilen seçilmiş hastalara uygulandığını vurguladı.
Alzheimer’ın amiloid plaklarının birikmesi sonucu gizlice ilerlediğini belirten Atay, “Örneğin, 70 yaşında Alzheimer hastalığı teşhisi konulan bir kişinin beyninde aslında bu hastalığa neden olan amiloid plaklar, ortalama 50 yaşından itibaren birikmeye başlar. Hasta, 70 yaşına kadar hiçbir Alzheimer belirtisi göstermez, kan testleri, MR, bilişsel testler temiz çıkar. Belirtiler ortaya çıktığında ise hastalık çoktan başlamış olur. Kullandığımız yöntem sayesinde hastalara, amiloid plakların beyinde ilk oluştuğu evrede, yani 50 yaşında bile, henüz herhangi bir belirti göstermedikleri dönemde tanı koyabiliyoruz.” dedi.
“Hastalarımızın yeni tedavilere erken dönemde yönlendirilmesini sağlayacak”
Ortalama yaşam süresinin uzadığı ve 65 yaşın üzerindeki her 10 kişiden birinin Alzheimer hastalığına yakalandığına dikkat çeken Atay, dünya genelinde, beyindeki amiloid yükünü temizlemeye odaklanan yeni ilaç tedavileri üzerindeki çalışmaların devam ettiğini ifade etti.
Prof. Dr. Atay, şu değerlendirmelerde bulundu:
Son zamanlarda Alzheimer’a karşı geliştirilen bir ilaç onaylandı ve yakın bir gelecekte Avrupa’da da onay alacak. Bu ilaçların kullanılabilmesi için en kritik şart, hastanın amiloid PET taramasının pozitif sonuç vermesi, yani erken dönem Alzheimer hastası olmasıdır. Hastanemizde kullandığımız amiloid PET taraması bu bağlamda oldukça önemlidir. Dünya genelindeki gelişmelerle paralel olarak, ülkemizde de Alzheimer’ın erken dönemde teşhis edilmesi ve hastaların doğru tedaviye, yeni geliştirilen ilaçlara erken dönemde yönlendirilmesini sağlayacak.
“HEDEFİMİZ ULUSAL TANI MODELİMİZİ GELİŞTİREBİLMEK”
TÜSEB’in desteklediği ulusal tanı modeli geliştirme projesinde, nöroloji, psikoloji, biyokimya, genetik, nükleer tıp, radyoloji gibi farklı uzmanlık alanlarıyla işbirliği içinde olduklarını belirten Atay, şu değerlendirmelerde bulundu:
Hedefimiz, Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklara karşı kendi ulusal tanı modelimizi geliştirebilmek. Çünkü dünya genelinde ve ülkemizde yaşlı nüfusun artması göz önüne alındığında, bir Alzheimer pandemisiyle karşı karşıyayız. ABD’de şu anda 13 milyon, ülkemizde ise 700 bin kayıtlı Alzheimer hastası bulunmaktadır. 2050’de Alzheimer hastası sayısının dünya genelinde 150 milyona, ABD’de 50 milyona, ülkemizde ise 5 milyona ulaşması öngörülmektedir.
Prof. Dr. Atay, amiloid PET görüntüleme sonuçlarına dayanarak erken dönemde Alzheimer teşhisi konulan veya konulmayan hastaların görsellerini de paylaştı.